Te enzymy błonowe występują w większości tkanek w organizmie, szczególnie w kościach i wątrobie, która zapewnia ich eliminację z żółcią. Są oznaczane w ramach diagnostyki schorzeń wątroby i kości.
Większa aktywność fosfatazy u dzieci jest związana ze wzrostem kośćca; maksymalne wartości występują u noworodków i u dzieci w wieku dojrzewania.
U kobiet w ciąży aktywność fosfatazy alkalicznej zwiększa się regularnie od 16. tygodnia ciąży do porodu (obserwuje się 2-3-krotny wzrost aktywności fosfatazy w stosunku do wartości prawidłowych), ze względu na pojawienie się łożyskowej fosfatazy alkalicznej.
Leki hipolipemizujące, kortykosteroidy oraz preparaty estrogenowo-progestagenowe zmniejszają aktywność fosfataz, a leki przeciwdrgawkowe (fenobarbital, karbamazepina), cyklosporyna, erytromycyna, izoniazyd i doustne leki hipoglikemizujące zwiększają ją.
Wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej jest charakterystycznym objawem cholestazy wewnątrz- lub zewnątrzwątrobowej. Cholestazę rozpoznaje się, jeśli jednocześnie zwiększa się aktywność GGTP (w przeciwieństwie do schorzeń kostnych), co można dodatkowo potwierdzić, oznaczając aktywność 5’-nukleotydazy. Przyczyną cholestazy wewnątrzwątrobowej jest najczęściej polekowe, wirusowe lub alkoholowe zapalenie wątroby, a zewnątrzwątrobowej – kamica przewodu żółciowego lub rak trzustki.
W przypadku gdy nie występuje cholestaza, wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej odzwierciedla zwiększoną aktywność osteoblastyczną, tj. nasilenie kościotworzenia.
- U dzieci główną przyczyną wzrostu aktywności fosfatazy jest krzywica.
- U osób dorosłych – choroba Pageta, w której dochodzi do zwiększonej przebudowy kostnej, a wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej jest najbardziej zaznaczony (obserwuje się nawet 30-krotny wzrost w stosunku do wartości prawidłowych).
Aktywność enzymu jest również zwiększona w przypadkach rozmiękania kości z niedoboru witaminy D i nadmiernej czynności przytarczyc ze zmianami kostnymi oraz w przypadku przerzutów nowotworowych do kości (rak prostaty).
Zmniejszenie osoczowej aktywności fosfatazy alkalicznej stwierdza się w wyjątkowo rzadkiej hipofosfaturii dziedzicznej, która charakteryzuje się krzywicą, wcześnie występującymi patologiami zębów i chondrokalcynozą.
