Łacińskie słowo „vita” będące częścią składową wyrazu witamina, oznacza „życie” i doskonale ukazuje rolę tych związków organicznych w naszym organizmie. Pełnią one funkcje regulacyjne i są niezbędne do wzrostu oraz prawidłowego funkcjonowania. Poza nielicznymi wyjątkami, nie mogą być wytwarzane przez organizm ludzki i muszą być dostarczane z pożywieniem lub w razie potrzeby w postaci preparatów farmaceutycznych. Zarówno niedobór (hipowitaminoza) jak i nadmiar (hiperwitaminoza) są szkodliwe dla zdrowia człowieka. Szczególnie łatwo jest przedawkować witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (witamina A, D, E i K), ponieważ nadmiar gromadzi się tkance tłuszczowej i wątrobie. Spożywając tę grupę witamin, musimy również spożywać tłuszcz, ponieważ ich przyswajalność jest uzależniona od wchłaniania tłuszczu. Witaminy rozpuszczalne w wodzie (witaminy z grupy B i witamina C) powinniśmy dostarczać z codzienną dietą, ponieważ organizm nie potrafi ich magazynować. Nadmiar tych witamin jest wydalany z moczem lub z potem. W ostatnich latach, ważnym stało się oznaczanie w laboratorium poziomów wyjściowych oraz monitorowanie stężenia przyjmowanych witamin w celu wykluczenia ich przedawkowania (zwłaszcza wit. A, D, E i K), bądź niedoboru.
Witamina A
Witamina A wykazuje działanie antyoksydacyjne, wpływa na prawidłowy stan skóry oraz odgrywa znaczącą rolę w procesie widzenia. Reguluje pracę gruczołów łojowych oraz leczy schorzenia skórne (trądzik, łuszczycę). Skutkiem niedoboru tej witaminy jest tzw. kurza ślepota (niemożność widzenia po zmroku), łamliwość paznokci i włosów, wysypki skórne. Cennym źródłem witaminy A są: mleko, masło, mięso, ryby morskie, tran, oleje roślinne, sałata, marchew, jarmuż, żółtka jaj, sery, śledzie, brukselka, winogrona, awokado. W wyniku nadmiernego spożywania tej witaminy mogą wystąpić zatrucia przewlekłe, które objawiają się drażliwością, zmniejszonym apetytem i świądem skóry. Dłuższe utrzymywanie się nadmiaru witaminy A skutkuje zmęczeniem, wypadaniem włosów, zaburzeniem pracy wątroby i śledziony, bólami stawowymi i kostnymi, odwapnieniem kości. [8]
Witamina D
Witamina D wykazuje wielokierunkowe działanie w organizmie. Odgrywa istotną rolę w chorobach szkieletowych, w zapobieganiu chorobom układu sercowo-naczyniowego, chorobom autoimmunologicznym, nowotworom, a także niektórym chorobom psychicznym. Reguluje gospodarkę wapniowo-fosoforanową oraz cykl odnowy biologicznej naskórka. Liczne badania wskazują, że witamina D może korzystnie wpływać na przebieg chorób alergicznych. W wyniku niedoboru tej witaminy u dzieci może wystąpić krzywica, zaś u dorosłych – osteomalacja lub osteoporoza. Ponadto niedostateczna ilość witaminy D zwiększa ryzyko rozwoju otyłości, cukrzycy, choroby Hashimoto oraz przyspiesza procesy starzenia. Właściwa suplementacja oraz rozsądne zażywanie kąpieli słonecznych zapobiegają występowaniu niedoborów tej witaminy w większości populacji. Źródłami witaminy D są: śledź, makrela, tuńczyk, sardynka, łosoś, węgorz, tran, pełnotłuste produkty mleczne, sery żółte, masło roślinne, wątroba i żółtka jaj. [7][9]
Hiperwitaminoza D powstaje głównie z powodu nadmiernego stosowania preparatów farmaceutycznych zawierających witaminę D i jest bardzo szkodliwa dla zdrowia. Objawia się ona wzrostem mobilizacji wapnia i fosforu z kości, ich zwiększoną utratą w moczu, utratą łaknienia, zaburzeniami rytmu serca oraz wapnieniem tkanek miękkich.
Witamina E
Witamina E jest antyoksydantem. Ma udział w transporcie składników odżywczych do komórek organizmu, wzmacnia ścianę naczyń krwionośnych, a także chroni krwinki czerwone przed przedwczesnym rozpadem. Wykorzystywana jest w leczeniu zaburzeń mięśniowych, chorób sercowo-naczyniowych, trądziku pospolitego i egzemy. Wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Skutkiem niedoboru tej witaminy w organizmie jest: osłabienie mięśni szkieletowych, wczesne starzenie się skóry, niedokrwistość u niemowląt i dzieci, pogorszenie wzroku. Bogatym źródłem tej witaminy są oleje roślinne, ryby, kiełki pszenicy, pełne ziarna zbóż, nasiona, zielony groszek. [10]
Witamina B3 (Witamina PP, niacyna)
Witamina B3 ma znaczący udział w prawidłowym funkcjonowaniu metabolizmu komórki, regulacji poziomu glukozy we krwi oraz utrzymaniu odpowiedniego stanu skóry i układu nerwowego. Znalazła zastosowanie w terapii zaburzeń gospodarki lipidowej, ponieważ zwiększa w organizmie poziom „dobrego” cholesterolu HDL, jednocześnie obniżając trójglicerydy i „zły” cholesterol LDL. Liczne badania potwierdzają korzystny wpływ niacyny w leczeniu migreny. Skutkami niedoboru jest pelagra, stany zapalne skóry, osłabienie mięśni. Witaminę B3 możemy znaleźć w pokarmach takich jak: mięso cielęce i wieprzowe, wątroba, makrela, drożdże, chleb biały, pełne ziarna zbóż, orzechy, szpinak, kapusta, groszek, marchew, jabłka, pomarańcza, ziemniaki.[3][6]
Witamina B6
Witamina B6 bierze udział w tworzeniu enzymów, hormonów, hemoglobiny. Wpływa na prawidłową pracę serca i funkcjonowanie układu nerwowego. Łagodzi objawy tzw. napięcia przedmiesiączkowego oraz wspomaga leczenie łojotokowego zapalania skóry. Bogatym źródłem witaminy B6 są: ryby, drób, jaja, soja, orzechy, banany, ziarno pszenicy, płatki owsiane, kasza gryczana, groch, fasola, chleb biały, pieczywo razowe, kiełki, kapusta i ziemniaki.[2] [3]
Witamina B12
Główną rolą witaminy B12 w organizmie jest jej udział w procesie wytwarzania krwinek czerwonych w szpiku. Ponadto razem z kwasem foliowym i witaminą B6 obniża stężenie homocysteiny. Skutkiem niedoboru jest niedokrwistość złośliwa (choroba Addisona-Biermera), zwyrodnienia układu nerwowego, zmęczenie. Źródłem witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego, ryby, skorupiaki, mleko, podroby, sery oraz jaja.[2][3][4]
Witamina C
Witamina C jest antyoksydantem. Zapobiega występowaniu stresu oksydacyjnego manifestującego się przewlekłymi stanami chorobowymi takimi jak nowotwory, choroby sercowo-naczyniowe, choroby neurodegeneracyjne. Odpowiada za prawidłowy rozwój chrząstki, kości, zębów, przyspieszenie gojenia się ran oraz zwiększenie odporności organizmu. Bogatym źródłem witaminy C są świeże owoce i warzywa, zwłaszcza porzeczki, truskawki, owoce cytrusowe, kapusta, pietruszka, szpinak, rzeżucha, pomidory i zielona papryka.[5]
Kwas foliowy
Kwas foliowy jest witaminą o wielokierunkowym działaniu biologicznym. Bierze udział m.in. powstawaniu kwasu nukleinowego, metabolizmie niektórych aminokwasów, obniżaniu poziomu homocysteiny, prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Pełni istotną rolę w tkankach, w których zachodzą intensywne podziały komórkowe (tkankach płodu, w układzie krwiotwórczym, nabłonku przewodu pokarmowego). Do najważniejszych procesów chorobowych organizmu związanych w niedoborem tej witaminy należą: powstawanie wad cewy nerwowej u płodu, niedokrwistość megaloblastyczna, miażdżyca i choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby neurodegeneracyjne (m.in. Choroba Alzheimera, choroba Parkinsona). Głównym źródłem tej witaminy są: surowe i mrożone warzywa liściaste (głównie sałata, szpinak, kapusta, brokuły, szparagi, kalafiory, brukselka), bób, zielony groszek, pomidory, buraki, orzechy, słonecznik, pełne ziarna zbóż, owoce cytrusowe, wątroba, drożdże, jaja i sery. [1][2]
Warto zatem wiedzieć jakie witaminy wykorzystujemy każdego dnia i jakie produkty spożywcze w nie obfitują. Świadome kształtowanie nawyków żywieniowych tak, aby nasza dieta dostarczała najważniejsze witaminy to recepta nie tylko na długotrwałe zdrowie, ale także na dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne. Zaburzenia ich ilości w naszym organizmie mogą mieć różnorakie przyczyny i współtowarzyszyć wielu chorobom, dlatego też ich oznaczenie jest często badaniem pomocniczym w procesie diagnostycznym. Przy stosowaniu suplementacji diety zalecane jest monitorowanie stężenia witamin w naszym organizmie, ponieważ ich nadmiar może mieć poważne skutki zagrażające zdrowiu. Od czerwca poszerzyliśmy naszą ofertę o oznaczanie poziomu wyżej opisanych witamin. Szczegóły w laboratorium MEDICA.
mgr anal. med. Natalia Bilska
Diagnosta Laboratoryjny
Laboratorium Analiz Medycznych MEDICA
w Radomiu
Bibliografia:
1. Czeczot H.: Kwas foliowy w fizjologii i patologii, Postępy Hig Med Dosw., 2008;62,405-419
2. Gruber B.M.: Witaminy „pamięci”, Aktualn Neurol 2009, 9 (1), 52-62
3. Gryszczyńska A.: Witaminy z grupy B-naturalne źródła, rola w organizmie, skutki awitaminozy, Postępy Fitoterapii 4/2009, 229-238
4. Kośmider A., Czaczyk K.: Witamina B12-budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2010; 5(72),17-32
5.Maćkowiak K., Troliński L.: Współczesne poglądy na rolę witaminy C w fizjologii i patologii człowieka, Nowiny lekarskie 2007; 76 (4), 349-356
6. Nagalski A., Bryła J.: Zastosowanie niacyny w terapii, Postępy Hig Med. Dosw; 2007, 61, 288-302
7.Napiórkowska L., Franek E.: Rola oznaczania witaminy D w praktyce klinicznej, Choroby serca i naczyń 2009, tom 6, nr4, 203-210
8. Pawlaczyk M., Korzeniowska K.: Witamina A w kosmetologii i lecznictwie dermatologicznym, Farmacja współczesna 2013; 6, 57-61
9. Pawlak J., Doboszyńska A.:Witamina D w chorobach alergicznych, Postepy Hig Med. Dosw, 2014;68, 1152-1170
10. Zielińska A., Nowak I.: Tokoferole i tokotrienole jako witamina E, Chemik 2014; 68 (7), 585-591
